أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاء1
چند روز پس از پیروزی انقلاب گروهی از دانشجویانی که مبارزات انقلابی را تحت عنوان نهضت های دانشجویی دنبال کرده بودند، به عنوان هسته مرکزی نهضت دانشجویی خدمت امام خمینی(ره) رفتند و آمادگی نهضت دانشجویی را برای خدمت به انقلاب اسلامی اعلام کردند. با رهنمود ایشان و پس از جلسه ای با مرحوم بازرگان (نخست وزیر دولت موقت) تصمیم بر آن شد که دانشجویان را برای اعزام به مناطق بحرانی بسیج کنند تا این نهضت بتواند چالش امنیتی و سیاسی کشور را مدیریت کند.
دستاورد گروههای اعزامی را هر هفته به شورای انقلاب اسلامی گزارش می شد.
پس از مدتی مسئولین به این نتیجه رسیدند که فعالیت این گروهها فراتر از حوزه سیاسی و امنیتی است و آنان در زمینه رفع کمبودهایی که در مناطق روستایی وجود دارد نیز اثرگذار هستند. آن زمان کشاورزان و روستاییان در مناطق روستایی و محروم کمتر از پنج درصد از خدمات زیربنایی بهرهمند بودند. آب شرب، برق، مدرسه، حمام، جاده های روستایی و حتی بهداشت در سطح قابل قبولی قرار نداشت. فقدان این خدمات میتوانست آنان را به نظام نوپای جمهوری اسلامی بد بین کند.
پس از اعزام این گروهها و دریافت این اطلاعات، لزوم ایجاد نهضتی برای سازندگی با مشارکت دانشجویان در کشور احساس شد. با مشورت دانشگاههای سراسر کشور طرحی به نام «جهاد برای سازندگی در روستاها» تهیه شد که در 28 اردیبهشت 1358 از طریق شهید بهشتی به حضرت امام(ره) تقدیم شد. ایشان از دریافت این پیشنهاد فوقالعاده شگفتزده شدند و گفتند مرتب کشاورزان و عشایر میآیند و خواسته هایی دارند که پاسخگویی به همه این خواستهها از دولت موقت ساخته نیست و این تنها از جوانان برمیآید. ایشان به شهید بهشتی ماموریت دادند که مقدمات را فراهم کند تا ایشان نیز فرمان جهاد برای سازندگی را صادر کند. بلافاصله نمایندگانی از نهضت دانشجویی سراسر کشور فرا خوانده شدند تا آنان تحت آموزشهای اولیه قرار گرفته و توجیه شوند. پس از آمادگی نهضت دانشجویی برای آغاز سازندگی، امام(ره) نام جهاد سازندگی را برای این نهاد برگزیدند و در تاریخ ۲۷ خردادماه ۱۳۵۸ چهار ماه بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی فرمان تشکیل جهاد سازندگی را صادر کردند.2
شورای انقلاب نیز از این طرح حمایت کرد.
جهادگران با شعار «قُل ِانَّما اَعِظُکُم بِواحِدَهٍ اَن تَقُومُو الِلّهِ مَثنی وَ فُرادی ثُمَّر تَتَفَکَّرُواما بِصاحَبُکُم مِن جِنَّهٍ3» گام های آغازین را در راستای كمك به مردم محروم روستاها برداشتند و اینچنین بود که جهاد سازندگی فعالیتش را به عنوان یک نهاد انقلابی اثر گذار و نخبه پرور، از رسیدگی به مناطق محروم و دورافتاده کشور و سازندگی و بهسازی میهن اسلامی مان شروع كرد.
در ۲۷ شهریور ۱۳۵۸ اساسنامه طرح جهادسازندگی روستاها تصویب شد.
در آذرماه سال 1358 سه نفر از میان اعضای جهاد سازندگی انتخاب شدند تا شورای موقت جهاد را تشکیل دهند البته عملاً این شورا به شورای مرکزی جهاد تبدیل شد و تا سال 1361 نیز پابرجا ماند. در آن زمان نظریه بر این بود که جهاد سازندگی نباید رئیس داشته باشد و باید به صورت شورایی اداره شود، لذا در راس جهاد سازندگی استان ها و شهرستانها، شورای مرکزی قرار داشت و فاقد رئیس بود. بخشهای تخصصی نیز به صورت کمیتههای تخصصی اداره میشدند مانند کمیته صنایع، کمیته کشاورزی، کمیته عمران، کمیته بهداشت و درمان، کمیته تدارکات، کمیته فرهنگی و.....
جوانان مومن، فداكار و كم توقع، گاه با سنین کمتر از 20 سال ، هر غیر ممکنی را برای خود ممکن می کردند تا ثابت کنند که می شود و می توانیم. امام(ره) معتقد بودند «جوانان جهادگر بذر انقلاب را در دل هر روستایی میکارند»4. ایشان پس از دریافت گزارش هایی از فعالیتهای اجرایی و عمرانی جهادگران و خدمتگذاری عاشقانه و مخلصانه آنان به محرومین فرمودند:
«امروز در گوشه و کنار کشور و در میان دور افتادهترین روستاهای محروم و بد آب و هوا که قدم بگذارید با ایثارگران جهادسازندگی مواجه میشوید که خیلی زودتر از شما خود را بدانجا رساندهاند و با نداشتن امکانات لازم، با هر وسیلهای که در اختیار داشته و دارند، با تمام وجود در از بین بردن کمبودها و مشکلات و بیماریها و نارساییهای مردم کوشش مینمایند، و در بسیاری از موارد برای ایجاد وسایل رفاهی از ایثار جان خود دریغ نکردند. من هر گاه از نزدیک با جوانان پرشور و پرتحرک جهاد سازندگی مواجه میشوم و یا در وسایل ارتباط جمعی آثار ارزندۀ فرهنگی و عمرانی آنان را شنیده و یا میبینم، از دل برای موفقیت و سربلندی آنان دعا میکنم.» 5
در این دوره در برنامههای توسعه، هیچ استراتژیای برای آینده یا برنامهای برای فعالیتهای توسعه روستایی وجود نداشت. بیشتر هدف تامین درخواست روستاییان و نیازهای اولیه بحق آنان بود به طوری که شرایط زندگی روستاییان بهبود یابد. پروژههایی مانند ساختن راه، مدرسه، حمام عمومی، گذرگاه، سدهای کوچک و برقرسانی در این دوره مورد تاکید قرار گرفتند.
در سالهای نخستین تاسیس جهاد، یکی از چالش های جدی این بود که چگونه می توان همزمان با توسعه عمرانی؛ توسعه اجتماعی را نیز ایجاد کرد و مردم مناطق را با خود همراه کرد. از این رو برای نخستین بار شورای اسلامی روستاها به همت جهاد سازندگی تاسیس شد که در قالب همین ساختار به روستاییان آموختند چگونه با یکدیگر تعامل داشته باشند.
در تاریخ 8/9/1362 لایحه تشکیل وزارت جهاد سازندگی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. از این تاریخ به بعد، جهاد از نهاد تبدیل به یک ارگان دولتی شد و مدیریت شورایی در راس آن جای خود را به وزیر و چارت وزارتی و در استانها و شهرستانها به رئیس سازمان و مدیریت شهرستان داد.
بر اساس قانون جدید مقدار قابل توجهی از اختیاراتش محدود و وظایفش کاهش پیدا کرد و بیشتر بر محور توسعه کشاورزی؛ دامداری و صنایع روستایی متمرکز شد. به موجب این قانون کلیه فعالیتهای دولت در زمینه بهبود کمی و کیفی وضعیت روستاها، احیای روستاها و بهبود شرایط زندگی روستاییان و عشایر به عهده وزارت جهاد سازندگی گذارده شد.
در دوره جدید فعالیت، حرکت به سوی استقلال و خودکفایی کشور در جهت بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی روستاها و مناطق عشایری با شتاب بیشتری پیگیری شد.
حضرت امام خمینی(ره) در تجلیل از جهادگران در پیامی فرمودند:
«بايد اعتراف كرد اينان (جهادگران) بزرگترين آبرو را به انقلاب اسلامي خود داده اند و با تكيه به اسلام و خداي تعالي در اين راه بهترين نمونه و الگو براي همه جوانان مسلمان و متعهد اسلامي گرديدند»7
آغاز جنگ تحمیلی، فصل جدیدی را در خدمت رسانی جهادگران رقم زد. جهادگران توانستند با تکیه بر دانش، خود باوری، نوآوری و همچنین ایمان به هدف و آرمان شان، عظیمترین حماسهها را خلق کنند. ارتش در آن برهه زمانی، نمیتوانست خالق مهندسی رزمی باشد. سپاه نیز تازه شکل گرفته بود و توان ایجاد واحد مهندسی رزمی نداشت. جهاد سازندگی با اینکه یک سال از تاسیس آن می گذشت، با تکیه بر تعهد و تخصص جهادگران توانست این خلاء را به خوبی پر کند و با قبول مسوولیت مهندسی جنگ به یکی از سه رکن مدیریت جنگ تبدیل شد. سپاه نیروها را بسیج کرد، ارتش ادوات و ابزارهای جنگی را تامین میکرد و جهادگران هم مهندسی جنگ را بر عهده گرفتند. ستاد پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد (پ.م.ج.ج) پس از دوماه از آغاز جنگ شکل گرفت. در این سالها نیروهای جهاد در دو جبهه حضور داشتند: جبهه توسعه و عمران روستایی و جبهه جنگ با قدرتهاي سلطه جو. در طول جنگ تحمیلی جهاد سازندگی با بیش از6 قرارگاه فرماندهی، 4 تیپ، 40 گردان پشتیبانی و مهندسی جنگ، 25 ستاد پشتیبانی استان با تجهیزات کامل و ماشین آلات در کلیه محورهای عملیاتی جبهه جنوب و غرب با اعزام 540 هزار نیروی جهادگر داوطلب نقش عظیمی در 8 سال دفاع مقدس ایفا نمود. جهاد سازندگی کاشان نیز با اعزام بیش از 7000 نفر نیروی داوطلب و داشتن گردان رزمی مهندسی سلمان فارسی اقدامات موثر و ارزشمندی در جبهه جنوب انجام داد.
امام خمینی(ره) در توصیف اقدامات جهاد در 8سال دفاع مقدس می فرمایند:
«نقش جهادسازندگی در جنگ، کمتر از نیروهای نظامی نبوده و نیست، و این اقراری است مکرر از سوی فرماندهان ارتشی و سپاهی ما که اگر جهاد نبود پیروزی با این سرعت به دست نمیآمد.» 8
مهمترین و بزرگترین اقدامات جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی که برای اولین بار در تاریخ جنگ های معاصر انجام می شد عبارت بود از: پل خیبر به طول ۱۴ کیلومتر و بدون پایه بر روی آب، بزرگراه سیدالشهدا(ع) به طول 14 کیلومتر در هور با عمق 2 تا 3 متر و پل بعثت به طول 1 کیلومتر بر روی رودخانه ای وحشی با 12 متر عمق و 5/3 متر اختلاف ساحل در جذر و مد(رود اروند) به وسیله 5 هزار لوله فولادی 12 متری و ۵۶ اینچی که تا آن زمان از نظر کارشناسان نظامي دنيا غيرممکن بود، اما به همت نبوغ و درايت جهادگران ممکن شد.
از دیگر فعالیتهای جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی می توان به اقدامات زیر اشاره کرد:
1- جاده سازی عملیاتی – نفوذی و کوهستانی بیش از 77325 کیلومتر
2- شن ریزی بیش از 100000 کیلومتر
3- احداث انواع پل (نفررو، بشکه یی، لوله یی، آلمینیومی، قادری، بتنی) 28100 مورد
4- دژ مستحکم 540 کیلومتر
5- سنگرهای انفرادی و اجتماعی 151281 مورد
6- سنگرهای خودرو، مهمات، تانک و نفبر 22500 مود
7- ایجاد مواضع توپخانه – مقرهای توپخانه 664 مورد
8- احداث بیمارستان و اورژانس صحرایی 520 مورد
9- ایجاد سد خاکی – اسکله خاکی 1470 مورد
10- محوطه سازی و ایجاد قرارگاه های تاکتیکی و مقر گردان ها و پادگان ها 370300 متر مربع
11- ایجاد کانال نفررو 25710 متر
12- ایجاد کانال آب 94732 متر
13- سایت موشکی، سکوی ادوات نظامی و پدافند هوایی 903 مورد
14- احداث باند هلی کوپتر 56 مورد
15- احداث دکل دیدبانی 44 مورد
16- حمل و نقل مهمات، آب رسانی، آب پاش جاده ای15000 مورد
17- احداث حسینیه، نمازخانه و ایستگاه صلواتی 15000 مورد
18- احداث حمام صلواتی 1270 مورد
19- حفر چاه عمیق و نیمه عمیق26 مورد
20- احداث پاسگاه عملیاتی جهت ایجاد امنیت 15000 مورد
21- تعمیرات ادوات راه سازی جهاد – سپاه - ارتش 15700 مورد
در هشت سال دفاع مقدس کارهایی که هیچ حساب و کتاب معمول و مادی امکان وقوع آنها را تایید نمی کرد با قدرت ایمان و اراده نیروهای مخلص جهاد به حقیقت پیوست. از ابتکارات نیروهای پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد در دوران جنگ تحمیلی می توان به: ساخت موشک برای اولین بار در کشور، پل بشکه ای بر روی رودخانه بهمنشیر، پل دوبه ای، قایق مرداب رو، منحرف کننده موشک، پل شناور خضر، باتلاق رو جبل، فرش باتلاقی، بالن ابابیل، لندکروز شنی دار اشاره کرد.
جهادگران- این نام آوران گمنام و رزم آوران بی ادعای عرصه دفاع مقدس- با تلفیق تعهد و تخصص از این امتحان نیز سربلند بیرون آمدند و با کارآمدی، توانمندی، خلاقیت و تدبیری که از خود نشان دادند، از دستان پر برکت امام امت(ره) نشان پر افتخار «سنگر ساز بی سنگر» را دریافت نمود:
«زحمات بي وقفه جهاد، اين سنگر سازان بي سنگر، دردفاع مقدسمان از جمله مسائلي است كه ترسيم آن درقالب الفاظ نمي گنجد. عشق جهاد درخدمت به اسلام و مردم چشم دل عشاق خدمت به دين و مردم را روشن نموده است.»9
جنگ تحمیلی 8 ساله با نصرت رزمندگان اسلام به پایان رسید. جهاد سازندگی با اهدای بیش از 3100 شهید و 21000 جانباز و 1100 آزاده ، نقش مهمی در تداوم و تثبيت نظام اسلامي ايفا کرد. جهاد کاشان نیز با تقدیم 64 شهید،330 جانباز و 3 آزاده، نام خود را در صفحات زرين تاريخ سراسر افتخار اين سرزمین ثبت نمود.
پس از نبردی سخت و نا برابر، جهادگران که کوله باری از تجارب را در عبور از میادین سخت و طاقت فرسا کسب کرده بودند، جبهه دیگری برای سازندگی و بهسازی کشور در مقابل خود دیدند و با به کار گیری تمام مهارتها و ابزارها، برنامه ها و فعالیتهای خود را بر محور محرومیت زدایی و زدودن فقر از چهره روستاها و همچنین اهمیت ویژه به امور فرهنگی و اجتماعی سامان دادند و خود کفایی و توسعه پایدار روستایی به عنوان محور توسعه ملی و امنیت غذایی سرلوحه کار خویش قرار دادند.
با گذشت زمان و تحولات اقتصادی و اجتماعی در ایران، دغدغههای جدیدی در مناطق روستایی کشور شکل گرفت؛ مسائلی همچون مهاجرت، اشتغال، فقر روستایی، تفاوت درآمد شهر با روستا، جاذبههای شهری و بسیاری عوامل دیگر که قبلاً به دلیل فقدان راهبرد و استراتژی توسعه روستایی دیده نشده بود. تجربه گذشته عمران روستایی این موضوع را دیکته کرد که پروژههای منحصر به فرد و مجزا مانند ساختن راه، حمام، مدرسه، آب رسانی و برقرسانی و امثالهم برای توسعه روستایی کفایت نمیکند و لازم است به مسائل اقتصادی و اجتماعی از قبیل درآمد، اشتغال، فقر، محرومیت، انزوا و مهاجرت در قالب یک سیستم بها داده شود.
آمار و ارقام نشان میدهد جهاد در امر آبادانی و سازندگی روستاها موفق بوده و با بسیج نیروهای فعال و جوان و مشارکت روستاییان توانسته درصد عمدهای از جمعیت روستایی را از امکانات و تسهیلات زندگی برخوردار کند. مقایسه ارقام مربوط به میزان فعالیتهای زیربنایی انجامشده قبل و بعد از انقلاب تفاوت فاحشی را نمایان میسازد که بیانگر موفقیت نسبی جهاد در این خصوص است. از این رو در راستای تولید پایدار، توسعه و سازندگی همه جانبه ی روستاها با برنامه ای مدون و با تکیه بر توان و عزم فرزندان انقلابی امام(ره) قدم در راه خدمت رسانی بهتر و بیشتر به روستاییان گذاشت. بانک جهانی (1994) آن را نشانهای از توفیق فعالیتهای توسعه روستایی جهاد تلقی میکند و در گزارش خود بیان میکند «دستاوردهای فیزیکی قابل ملاحظه است. مشارکت عامه در سازندگی و نگهداری، گویای ارتباطی مفید بین واقعیت اقتصادی و مسوولیتپذیری است. ارتباط برنامه عمران با فعالیتهای ترویجی و مشارکت عامه و همچنین با ساختار شوراهای اسلامی روستاها ارتباطی مفید است».
سیر صعودی نمودار تولیدات باغی، زراعی و دامی و همچنین رشد تولید و پرورش طیور و آبزیان در کشور خود سندی بر موفقیت جهادگران در این عرصه بازسازی کشور است. به طور مثال می توان به این نکته اشاره کرد که در شرایطی که پیش از آن، گوسفند زنده، گاو با نژاد اصلاحشده و همچنین جوجه یکروزه با هواپیما از زلاندنو و استرلیا وارد کشور میشد، جهادگران بعد از یک دهه تلاش، در پایان سال 79 توانستند شاهد صادرات جوجه یکروزه، گاو اصلاحشده و گوسفند زنده را به کشورهای حاشیه خلیج فارس باشند و همچنین در تولیداتی چون پنیر و تخممرغ نیز پس از خودکفایی، صادارات به برخی کشورها صورت گیرد. مهمترین تحول آن سالها را شاید بتوان خودکفایی گندم در سال 83 دانست که رویداد مهمی برای بخش کشاورزی محسوب می شود، که پس از چندین دهه انتظار با حمایتهای جهاد و همراهی فعالان بخش کشاورزی این آرزو محقق شد.
جهاد سازندگی از زمانی که تبدیل به وزارت شد، گهگاه سخن از ادغام آن با وزارت کشاورزی به دلیل هم پوشانی فعالیت هایشان به گوش می رسید
وزارت کشاورزی در سال 1325 با عنوان وزارت فلاحت تشکیل و در سال 1335 نام وزارت کشاورزی برای آن انتخاب شد و در سال 1345 به وزارت کشاورزی و عمران روستایی تغییر نام داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نام وزارت کشاورزی نامیده شد. وظیفه این وزارتخانه تامین مایحتاج مهم غذایی مردم ایران و خدمات تخصصی مربوط به کشاورزی از جمله: حفظ نباتات، ترویج و آموزش، آب و خاک، زراعت، باغبانی جز وظایف ادارات کشاورزی شهرستانها بود.
در سال 1379 پس از تحلیل دقیق و مستدل و بررسی های کارشناسانه، به منظور رفع نابسامانیها و نارساییها در بخش کشاورزی براساس قانون برنامه سوم توسعه در جهت اصلاح نظام اداری، کاهش تصدیهای غیر ضروری، ارتقای بهرهوری و کارایی نیروی انسانی و مدیریت دستگاههای اجرایی، حذف موازی کاریها و تجمیع امور کشاورزی، دام، توسعه و عمران روستایی لایحه ای در دولت وقت تصویب شد که برخی از وظایف وزارت جهاد سازندگی مثل راه و آب روستایی از این وزارت منفک و به وزارت راه و ترابری و وزارت نیرو(شرکت آبفار) سپرده شود و وزارت جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی در یکدیگر ادغام و وزارت جهاد کشاورزی را تشکیل دهند. در 6 دی ماه 1379 این لایحه در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. اگر جهاد در روزهای نخست به فعالیتهای چند دانشجو که دور هم جمع شده بودند خلاصه شده بود؛ روزی که ادغام شد 150 مرکز و موسسه آموزشی و پژوهشی را تحت مدیریت خود داشت. جهاد سازندگی، بزرگترین ساختارهای آموزشی، پژوهشی و کاربردی را ایجاد کرده بود و این مراکز مدام در حال مطالعه متدها و روشهای چگونگی بهکارگیری دانش در فعالیتها بودند.
اهداف وزارتخانه جدید؛ حفظ منابع آب، خاک، جنگل ها، مراتع و افزایش بهره وری از منابع اولیه بخش کشاورزی به منظور خود کفایی در محصولات استراتژیک و توسعه صادرات محصولات کشاورزی بود که به یاری خداوند و تلاش نیروهای جهاد کشاورزی، با تجمیع توان و پتانسیل موجود در هر دو وزارت، دستاورد های بسیار بزرگی رقم زده شد.
در راستای سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی و جهت افزایش خدمت رسانی و ارتقای میزان رضایتمندی فعالان و بهره بردارن بخش کشاورزی ؛ شناسایی پتانسیل های موجود و فرصت سازی در این بخش همراه با آموزش کشاورزان در زمینه استفاده از فناوری های نوین می تواند راهکار و نقشه راه ما جهادگران برای رشد بهره وری، حفظ و توسعه ظرفیت های تولید و تداوم افزایش تولیدات بخش کشاورزی، ایجاد اشتغال مولد و در نهایت رشد اقتصادی بهره برداران بخش کشاورزی شهرستان باشد.
پی نوشت:
1- قرآن کریم-سوره ابراهیم-آیه۲۴
2- صحیفه امام(ره)، ج8 ، ص: 179 و 180
3- قرآن کریم- سوره سباء - آیه 46 (آرم جهاد به این آیه مزین است)
4- صحیفه امام(ره) ، جلد 16، ص: 203 و 204
5- همان
6- همان-جلد16- صفحه339
7- همان
8- همان-جلد21-صفحه 204
|